ถ้าจะพิจารณาจริง ๆ แล้ว จะเห็นได้ว่าชีวิตเต็มไปด้วยภัยและความลำบากทุกขณะ ชีวิตมิได้เป็นไปเพื่อความสุขเท่านั้น แต่ควรที่จะทราบว่า มีปัจจัยหลายอย่างที่จะทำให้ชีวิตดำรงอยู่ได้
ปัจจัยที่จะทำให้ชีวิตอันบอบบาง เล็กน้อยและยากลำบาก ดำรงอยู่ได้ คือ....
ปัจจัยที่ ๑ ชีวิตเนื่องด้วยลมหายใจเข้าออก
ตราบใดที่ยังมีการหายใจเข้าออกสม่ำเสมออยู่ จะไม่รู้เลยว่า ชีวิตนี้ฝากไว้ที่ลมหายใจเพียงแผ่ว ๆ ถ้าหายใจเข้าแล้วไม่หายใจออก ก็จะดำรงอยู่ไม่ได้ การหายใจไม่สะดวกติดขัดแม้เพียงเล็กน้อย ก็จะรู้สึกว่าทรมานมากทีเดียว แต่ถ้าหายใจไม่ออกอึดอัดมาก ๆ ขณะนั้นก็เป็นภัยอย่างหนึ่งของชีวิต เพราะฉะนั้นจะเห็นได้ว่า ชีวิตดำรงอยู่ได้ด้วย มีลมหายใจเป็นปัจจัย
ปัจจัยที่ ๒ ชีวิตเนื่องด้วยมหาภูตรูป
ชีวิตเนื่องด้วยธาตุดิน น้ำ ไฟ ลม ซึ่งมีความสม่ำเสมอเป็นปกติ เมื่อใดธาตุทั้ง ๔ มีการเปลี่ยนแปลงหรือแปรปรวน ไม่ปรกติ เช่น มีธาตุลมมากเกินไป ทำให้เกิดอาการปั่นป่วนในร่างกาย ก็จะทำให้ถึงกับสิ้นสติได้ หรืออาจถึงกับพิการ หรือเป็นอัมพาตได้ ก็จะเห็นได้ว่า ธาตุทั้ง ๔ นี้ เป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ชีวิตดำรงอยู่ได้
ปัจจัยที่ ๓ ชีวิตเนื่องด้วยกวฬิการาหาร
ชีวิตเนื่องด้วยกวฬิการาหาร คือ อาหารที่บริโภคเป็นคำ ๆ ซึ่งทุกคนจำเป็นที่สุด ที่จะต้องบริโภคอาหาร
ถ้าอดอาหารเป็นเวลานาน หรืออยู่ในที่ที่มีอาหารจำกัด หรือขาดแคลนอาหาร ก็จะทำให้ถึงกับสิ้นชีวิตได้เช่นกัน เพราะเหตุว่าชีวิตเนื่องด้วยกวฬิการาหาร
ปัจจัยที่ ๔ ชีวิตเนื่องด้วยไฟที่เกิดจากกรรม
ชีวิตเนื่องด้วยไออุ่น ได้แก่ ไฟที่เกิดจากกรรมที่ทำให้ร่างกายอบอุ่นและทำให้อาหารที่บริโภคย่อย ถ้าอาหารที่บริโภคไม่ย่อย ชีวิตก็ดำรงอยู่ไม่ได้เหมือนกัน
ปัจจัยที่ ๕ ชีวิตเนื่องด้วยวิญญาณ
ชีวิตเนื่องด้วยวิญญาณ คือ เมื่อใดที่จุติจิตเกิดและดับ เมื่อนั้นสัตว์นั้นก็ไม่มีชีวิต เพราะฉะนั้นถ้าจะพิจารณาดูความเป็นชีวิต สภาพที่มีชีวิตของทุกชีวิตในโลก จะเห็นได้ว่า ชีวิตที่ปรากฏอยู่ในโลกนี้ได้ ก็ด้วยปัจจัยต่าง ๆ ไม่ใช่ด้วยเหตุอื่นเลย เหตุอื่นก็เป็นไปด้วยความพอใจในอุปกรณ์ของชีวิต ซึ่งจะทำให้พอใจยิ่งขึ้น สะดวกสบายยิ่งขึ้น แต่ว่าอุปกรณ์คือ ปัจจัยแท้จริงของชีวิตนั้น ย่อมขึ้นอยู่กับลมหายใจ ขึ้นอยู่กับมหาภูตรูป ขึ้นอยู่กับกวฬิการาหาร ขึ้นอยู่กับไออุ่นและขึ้นอยู่กับวิญญาณ
เพราะฉะนั้น บางคนก็คิดถึงชีวิตที่ยาวนาน แต่ถ้าปัจจัยเหล่านี้เกิดผิดปรกติเมื่อไร เมื่อนั้นชีวิตก็ต้องสิ้นสุดลงทันที
ขออุทิศาส่วนกุศลแก่สรรพสัตว์
..................................
